گنبد غفاریه، یادگار دوران ایلخانی
گنبد غفاریه یک از 5 برج-مقبره تاریخی شهر مراغه است که از دوران ایلخانیان به یادگار مانده است. در زمان حکومت ایلخانیان و به دستور سلطان ابوسعید بهادر خان، در سال 725ه.ق ساخت این برج-مقبره آغاز شده و بعد از سه سال ساخت و تزئین آن در 728 ه.ق به اتمام رسیده است. برج آجری غفاریه در نزدیکی رودخانه صافی چای قرار گرفته است. بر طبق اسناد تاریخی سال ها بعد در زمان حکومت سلطان حسن بیگ، عارفی به نام نظام الدین غفاری عمارتی را به همراه باغات و زمین های اطراف در نزدیکی این برج وقف می کند که به غفاریه شهرت می یابد و همین شهرت به برج نزدیک عمارت موقوفی نیز اطلاق می شود و برج به برج غفاریه شهرت می یابد.
برج غفاریه بنایی مکعب شکل و آجری است که بر پایه ای از سنگ قرار گرفته است. در چهار ضلع اصلی بنا انواع هنرهای آجرچینی و کاشی کاری های فیروزه ای بسیار زیبا به کار رفته است. چهار ستون در محل اتصال چهار ضلع به یکدیگر قرار گرفته که با کاشی کاری های لوزی شکل و آبی و فیروزه ای آراسته شده بودند، که امروزه اغلب آسیب دیده اند. به جز ضلع ورودی در شمال، بر روی باقی اعضا دو طاق نمای آجری زیبا قرار گرفته و در مرکز هر یک از طاق نماها کنده کاری و آجرکاری زیبا و ظریفی در کادری کوچک قرار گرفته است. ضلع شمالی که درب ورودی در آن قرار گرفته است که بسیار زیبا است و با کاشی های فیروزه ای جلوه بسیار چشم نوازی پیدا کرده است.
دو طاق نمای بلند و باریک در دو طرف درب ورودی تعبیه شده و طاق نمای اصلی در مرکز قرار گرفته است. در طاقنمای مرکزی مقرنس کاری زیبایی به کار رفته است. اغلب کاشی های فیروزه ای و آبی در همین طاق نما به کار رفته است. علاوه بر مقرنس و کاشی کاری، کتیبه ای با خط زیبای ریحان نام خالق بنا را به زبان عربی و رنگی سیاه و سفید در طاق نمای مرکزی به چشم می خورد. اما بر بالای درب و در زیر مقرنس کاری ها کتیبه ای قرار داشته که متاسفانه فقط قسمت های کوچکی از آن سالم باقی مانده و متن آن ناتمام است. بر بالای کتیبه اصلی نشان خانوادگی قرار دارد که به چوگاندار شهره است و به صورت دو عصا است که به پشت به پشت هم تکیه داده شده اند و احتمالا نشان خانوادگی فرد مدفون شده در این مقبره است.
بنابر اسناد تاریخی و گفته های کارشناسان این بنا آرامگاه شمس الدین قرا سنقر بوده اما هیچ کتیبه ای دال بر نام متوفی در این برج-مقبره به دست نیامده است. داخل برج-آرامگاه شامل یک سرداب و یک شبستان است. شبستان که احتمالا محل عبادت و یا پخش نذورات بوده است با طاق نماهای ساده ای آراسته شده و گچکاری شده است. مقرنس کاری دیگر تزئین به کار رفته در داخل بناست.
