تخت سلیمان که با نام آتشکده آذرگشسب نیز شناخته می شود یکی از آثار تاریخی ارزشمند به جای مانده از دوران پیش از اسلام است. این شهر باستانی که در 45 کیلومتری شهر تکاب در استان آذربایجان غربی واقع شده است در کتب تاریخی با نام های متعددی همچون گنزک، کنزک، گنجه، شیز و ... معرفی شده است. کاوش های صورت گرفته در این شهر باستانی و کهن نشان از حضور اقوام مختلفی همچون مادها، هخامنشیان، ساسانیان، اشکانیان و .... در این سرزمین داشته است. برخی تاریخدانان معتقدند این شهر همان شیز و محل تولد زرتشت بوده از این جهت شهری مقدس محسوب می شده است اما اوج شکوفایی و شکوه این شهر افسانه ای با آغاز حکومت ساسانیان بوده است.
در برخی از روایت های تاریخی چنین نقل شده است که در زمان هخامنشیان، کوروش کبیر به هنگام شکست کروسوس پادشاه لیدیه در 574 قبل از میلاد ثروت هنگفت و افسانه ای این پادشاه را برای شکرگذاری این پیروزی در آب دریاچه مجاور شهر ریخته است. در داستانی دیگر زمانی که آنتوان سردار نامدار رومی در سال 36 قبل از میلاد به قصد فتح این شهر به شیز حمله ور شد فرهاد چهارم از سلسله اشکانیان بر این شهر حکومت می کرد. موبدان شهر برای در امان نگاه داشتن گنجینه های شهر و نذر پیروزیشان گنجینه های عبادتگاه را در دریاچه میریزند و در نهایت آنتوان شکست می خورد. با روی کار آمدن ساسانیان و رسمی نمودن آئین زرتشت این شهر که بنابر برخی اخبار محل تولد زرتشت محسوب میشد به شکوه و آبادانی می رسد و شهر توسعه می یابد.
ساخت آتشکده مشهور آذرگشسب که یکی از سه آتشکده مشهور و مهم ساسانیان بوده در توسعه این شهر بسیار مهم بوده است. این آتشکده محل عبادت پادشاهان و فرماندهان و سرداران بوده است و به همین دلیل از جایگاه بالایی برخوردار بوده به طوری که بسیاری از پادشاهان ساسانی مراسم تاجگذاری خود را در این آتشکده برپا می کردند. این جایگاه سبب می شود تا افراد پرنفوذ بسیاری نیز برای عبادت به این آتشکده بیایند و موبدان بسیاری در این شهر ساکن شوند. آنطور که از شواهد تاریخی برمیآید آتش این آتشکده تا هفت قرن بدون خاموشی روشن بوده است. این شهر باستانی بزرگترین مجموعه مذهبی و آموزشی و سیاسی در دوران پیش از اسلام بوده است. شهر از بخش های مختلفی همانند آتشکده، معبد، منازل مسکونی، کاخ ها و تالارهای زیبا تشکیل شده بود.
با حمله هراکلیوس به این شهر باستانی و مهم در دوره حکومت خسروپرویز شهر به آتش کشیده شده و به یکباره با خاک یکسان می شود. موبدان این بار نیز با نزدیک دیدن خطر تمام گنجینه های معبد را برای جلوگیری از غارت دشمن و همچنین پیشکشی به آناهیتا الهه آب برای نذر شکست دشمن در آب دریاچه می ریزند. با این حمله ویرانگر شهر رو به نابودی می رود اما با گذر زمان باز نیز آبادی خود را باز می یابد. با روی کار آمدن سلسله ایلخانیان آباقاخان بر روی ویرانه های شهر یک مسجد بنا می کند که امروزه اثری از آن باقی نمانده است. برخی از مردم بومی این شهر را ساخته حضرت سلیمان نبی می دانند و معتقدند وی با کمک موجوداتی غیر انسانی این بنا را ساخته است و به همین دلیل این شهر باستانی به تخت سلیمان شهره شده است.
برخی نیز بر این باورند که انگشتر مشهور حضرت سلیمان توسط ابلیس در این دریاچه پرت شده است. مجموعه تخت سلیمان با بقایای تاریخی همچون معبد آناهیتا، ایوان خسرو، برج و باروها، حصار دور شهر، دروازه ساسانی، بقایا کاخ ها و تالارهای ساسانیان، دروازه ایلخانی، بقایای آتشکده آذرگشسب در کنار دریاچه افسانه ای تخت سلیمان، کوه بلقیس، کوه زندان، چمن متحرک و ... یکی از جذاب ترین جاذبه های گردشگری شهر تکاب است که در فهرست جهانی یونسکو به ثبت رسیده است.
