زندگینامه
دکتر محمدحسن گنجی که پدر علم جغرافی است در سال 1291 در شهرستان بیرجند چشم به جهان گشود. ابوتراب مدتها نایب الحکومه شهر قاین بود افراد خانواده وی در خدمت امرای قاینات (بیرجند) یعنی خاندان علم بودند و پدرش به کشاورزی و دامپروری مشغول بود. او سه برادر و دو خواهر داشت که چهار نفر آنها در مدارس محلی بیرجند به تدریس اشتغال داشتند.وی تحصیلات ابتدایی و متوسطه خویش را در زادگاهش گذارند و سپس برای ادامه تحصیل به تهران مهاجرت کرد.و در رشته تاریخ و جغرافیا و کارشناسی در علوم جغرافیا مدرک اخذ نمود و مدرک لیسانس تخصصی جغرافیا را از کشور اروپا و مدرک دکترای خود را در این رشته از آمریکا دریافت نمود؛و پس ازآن در دانشگاه تهران مشغول به تدریس شد.او عهده دار مقام معاونت اول سازمان هواشناسی جهانی و مسئول راه اندازی آن بود و به عنوان بنیان گذار سازمان هواشناسی کشور شناخته میشد.
ازدواج دکتر گنجی
دکتر گنجی در ۲۴ دی ماه ۱۳۲۰ با لطیفه جوادزاده که از ایرانیان مقیم ارمنستان بود ازدواج کردند. ایشان فرزندی نداشت و تا پایان عمر در کنار همسر خود ماندند حتی در پیری که همسر ایشان بیمار بود و خودشان نیز کهولت سن داشتند از همسر خود پرستاری میکرد.
خانه جغرافیا
در تاریخ سوم آذر ماه ۱۳۹۰ با حضور پروفسور محمد حسن گنجی, منزل مسکونی وی توسط شهرداری تهران تملک و به عنوان خانه جغرافیا افتتاح گردید. در حال حاضر این خانه به عنوان یکی از مراکز و خانه های علم و زندگی شهر تهران محسوب می شود.
وقایع دوران تحصیل
گنجی خود چنین می‌گوید: «من با دبیری در دانشگاه تهران شروع کرده و پس از ۱۳ سال استادیار این دانشگاه شدم. اولین کسی بودم که با تحصیلات عالیه جغرافیا به ایران بازگشتم و در سال دوم گشایش دانشگاه تهران به‌همراه دو نفر از همکارانم رشته جغرافیا را پایه‌گذاری کردیم.بعد از ما شش نسل جغرافیدان در ایران تربیت شده‌است که من به‌نوعی احساس می‌کنم پدربزرگ این جریان باشم.مدتی رئیس دانشکده ومعاون دانشگاه تهران بودم.در دوران بازنشستگی هم دانشگاه بیرجند را تأسیس کردم.قبل از انقلاب، مدتی معاون پارلمانی وزارت راه بودم. پس از انقلاب، در دوران جنگ ایران و عراق، مشاور وزیر دفاع بودم. حالا هم در دانشگاه شهید بهشتی مشاور دانشکده علوم زمین هستم و دو دانشجوی دکتری دارم.بیش از صد مقاله به فارسی و انگلیسی نوشته‌ام و چهارده کتاب درسی به چاپ رسانده‌ام.مهم‌تر از همه این‌ها انتشار کتابی با عنوان جغرافیا در ایران از دارالفنون تا انقلاب اسلامی، که داستان علم جغرافیا در کشور است.
پانزده سال است که با دائره المعارف اسلامی همکاری می‌کنم و این اواخر با مرکز گفتگوی تمدن‌ها ارتباط نزدیک دارم و قرار است اطلس جغرافیایی تمدن‌ها را تهیه کنم.»
فعالیت‌های ضمن تحصیل
همچنین وی از دوران تحصیل در مقطع ابتدایی و متوسطه خود چنین به یاد می‌آورَد:«در ایام تعطیل (تابستان) بسیاری از ما را به یادگیری حرفه‌های سنتی وامی‌داشتند و دانش‌آموزانی که پدرانِ با حرفه‌های بازاری اشتغال داشتند، در خلال تحصیل به پدر خود کمک می‌کردند.در زمان تحصیلات ابتدایی من، پیش‌آهنگی در مدارس متداول شده‌بود و بسیاری از حرفه‌ها را از طریق پیش‌آهنگ به ما یاد می‌دادند»
گنجی، در ضمن تحصیل در انگلستان، چندین مسافرت علمی همراه گروه‌های دانشگاهی به نواحی داخلی انگلستان و اسکاتلند و همچنین به شبه‌جزیره ایبری (اسپانیا و پرتغال) و اسکاندیناوی (دانمارک، سوئد و فنلاند) و ممالک دیگرِ اروپایی انجام داد.
درگذشت
پروفسور محمدحسن گنجی، در تاریخ ۲۸ تیرماه ۱۳۹۱ بر اثر زمین خوردن در منزل شخصی خود دچار خونریزی مغزی شد. پس از آن به بیمارستان پیامبران منتقل و تحت عمل جراحی قرار گرفت و درنهایت درگذشت.پیکر ایشان پس از تشییع از مقابل دانشگاه تهران جهت خاکسپاری به زادگاهش شهرستان بیرجند منتقل و در تاریخ ۲ مرداد ماه ۱۳۹۱ در محل بوستان دکتر گنجی به خاک سپرده شد
آثار
1-جنگ جغرافیا یا روابط دول بزرگ در اقیانوسیه.تهران،بنگاه پرورین 1321
2_بشر چیست.ترجمه از آثار مارک توابن.تهران چاپ سوم،بنگاه افشاری 1351
3_اطلس اقلیمی ایران،تهران،موسسه جغرافیای دانشگاه تهران 1346
4_نامه هایی از قهستان(ترجمه و تعلیق)مشهد،مرکز خراسان شناسی 1379
5_جغرافیا در ایران از دارالفنون تا انقلاب اسلامی.مشهد،آستان قدس رضوی
