باغ نارنجستان قوام شیراز یکی از زیباترین باغهای تاریخی شهر شیراز است که در خیابان تاریخی لطفعلیخان زند قرار گرفتهاست. کار ساخت باغ نارنجستان و عمارتهای زیبای آن توسط یکی از والیان متنفذ شیرازی به نام علیاکبر خان ملقب به قوامالملک در زمان حکومت ناصرالدین شاه قاجار آغاز شده و سالها بعد هم توسط فرزندان وی بناهایی به باغ افزوده شده است. نارنجستان با زیربنای 3500 مترمربعی خود دارای دو بخش بیرونی و اندرونی بودهاست. خود باغ و عمارت موجود در آن بخش بیرونی بوده و برای رسیدگی به امور حکومتی، شکایات، تشریفات، امور تجاری، پذیرایی از میهمانان و مقامات مورد استفاده قرار میگرفته است.
یک عمارت دیگر که امروزه با نام خانه زینت الملک شناخته می شود نیز جهت اقامت اعضای خانواده قوام طراحی شده بوده و اندرونی بنا نام داشته است. دو بخش بیرونی و اندرونی از طریق یک زیرزمین به یکدیگر متصل می شده است. این باغ به دلیل وجو انبوه درختان نارنج به نارنجستان شهره شده است. عمارت قوام در سال 1348 ه.ش توسط آخرین میراث دار این خانواده شهرام قوام به موسسه آسیایی تحت نظر دانشگاه پهلوی شیراز اهدا میشود تا به عنوان یک اثر تاریخی ارزشمند مورد نگهداری قرار بگیرد. عمارت قوام و نارنجستان آن قبل و بعد از انقلاب مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته و هم اکنون برای بازدید عموم هر روزه دربهای این مجموعه به روی مردم گشوده میشود.
بر بالای سردر این مجموعه کتیبه ای قرار دارد که مزین به آیات نورانی قرآن و ابیاتی از شاعر شیرازی به نام آسوده شیرازی است. در این کتیبه تاریخ 1305 ه.ق نقش بسته است. دو ازاره سنگی در دو طرف ورودی با نقوش سرابازن قاجاری به چشم می خورد و علاوه بر درب زیبای منبت کاری شده هنر آجرکاری نیز در همان ورودی بنا به چشم می خورد. با عبور از هشتی وارد نارنجستان قوام می شوید. فضای سرسبز و درختکاری و گلکاری شده باغ در همان نگاه اول چشم هر بیننده ای را مجذوب خود می کند. در میان باغ حوضیهایی زیبا و مسیری برای عبور آب طراحی شده و فوارههایی کار گذاشته شده است که بر زیبایی و طراوت باغ می افزاید. در انتهای باغ نیز عمارت اصلی قوام قرار گرفته که در ضلع شمالی باغ واقع شده است.
با عبور از چند پله به ایوان مشهور نارنجستان قوام وارد خواهید شد. عمارت اصلی دارای دو طبقه اصلی و یک زیرزمین با کاربرد اسلحه خانه و محلی برای نگهداری مواد غذایی بوده است. عمارت با دارا بودن 20 اتاق به انواع هنرهای بسیار زیبای آیینه کاری، گچبری، منبت کاری، مقرنس کاری، خاتم کاری، نقاشی، کاشی کاری های چشم نواز، ارسی های زیبا با شیشه های رنگی چشم نواز و ... است که این عمارت و باغ زیبای آن را در ردیف یکی از شاهکارهای تاریخی ایرانی قرار می دهد و چشم هر بیننده ای را مجذوب خود می کند. علاوه بر عمارت اصلی دو عمارت دیگر نیز در اضلاع جنوبی و شرقی عمارت به چشم می خورد که هر کدام کارایی خود را داشته و با انواع هنرهای ایرانی آراسته شده است اما میزان تزئینات این بناها با عمارت اصلی قابل قیاس نیست.
حمام گچینه، عرق خانه و موزه قوام بخش های دیگری از دیدنی های این نارنجستان زیباست. در این میان موزه قوام یکی از برترین موزه های سراسر کشور است. این موزه توسط پرفسور پوپ ایران شناس سرشناس آمریکایی بنیانگذاری شده است. وی آثار تاریخی را که طی سالها سفر و پژوهش خود جمع آوری کرده بود را در این موزه به نمایش گذاشته که شامل انواع ظروف، سکه، کتب تاریخی و ... است. موزه در زیرزمین عمارت اصلی قوام واقع شده است.
