یکی از بناهای تاریخی ارزشمند شهر ارومیه مسجد جامع این شهر است که در مجاورت بازار تاریخی ارومیه قرار گرفته است. این مسجد که در نیمه دوم قرن هفتم هجری و درست در میان بازار تاریخی شهر ساخته شده بارها مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته است. بر اساس نظر کارشناسان مسجد در ابتدا آتشکده ای متعلق به زرتشتیان  در دوره ساسانیان بوده است و در زمان خسرو انوشیروان ساخته شده است. اگر نگاهی به این بنای خشتی و تاریخی بیاندازید خواهید دید که گنبد آن بر فراز یک پایه 16 ضلعی ساخته شده است. مسجد جامع ارومیه صحن وسیع مستطیل شکلی دارد و دارای سه ورودی است که برخی از آن ها به داخل بازار ارومیه همانند راسته سنگ تراشان راه دارد. شبستان بزرگ  و آجری این مسجد نیز بخش دیگری از مسجد است که سقف آن با گنبدی بلند و مرتفع پوشانده شده است.

شبستان قدیمی ترین بخش این مسجد اسست و به نظر کارشناسان هسته اولیه مسجد را تشکیل می دهد و احتمالا در اواخر دوره سلجوقی ساخته شده است. یکی از زیباترین بخش های این مسجد بدون شک محراب آن است. محراب این مسجد قریب به هشت متر ارفاع و 6 متر عرض داشته و با گچبری های بسیار نفیس خود یکی از زیباترین یادگارهای به جا مانده از دوره ایلخانی است. در قسمت انتهایی محراب دو ستون گچبری شده به چشم می خورد که کتیبه ای در میان آن ها قرار دارد. این کتیبه که به خط رقاع کتابت شده است . بر طبق این کتیبه استاد عبدالمومن تبریزی به سال 676 هجری قمری این شاهکار گچ بری را خلق کرده است.

این محراب که در واقع یکی از بیست و سه محراب گچ بری شده دوره ایلخانی است بر روی محرابی ساخته شده است که در دوره سلجوقیان در این مسجد وجود داشته است. نقش های هندسی زیبا و کتیبه ای به خط زیبای کوفی نیز دور تا دور محراب را قاب گرفته است. محراب با طاق نماها و یک تاج در انتها آراسته شده است که طاق نعلی شکل آن مشخصه بارز دوره ایلخانی است. گچبری های این محراب یکی از باشکوهترین نمونه های گچبری دوره ایلخانی است. پلان مربعی شبستان در انتها با گوشه سازی های صورت گرفته به هشت ضلع و بعد به 16 ضلع و در نهایت به گنبدی داره شکل منتهی شده است. یکی دیگر از بخش های مسجد چهل ستون آن است که بعد از ساخت شبستان ساخته شده است.

 

از این جاذبه تفریحی دیدن کنید : مدرسه هدایت

 

چهل ستون دومین بخش مسجد از لحاظ قدمت است و شامل 18 ستون در دو ردیف نه تایی است. شبستان 46 متر طول و 13 متر عرض دارد و احتمالا متعلق به دوره ایلخانی است. سقف این قسمت با سی طاق گنبدی آجری پوشیده شده است. این قسمت در دوره صفویه نیز مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته است. مسجد شبستان دیگری نیز داشته که در گذر سال ها تخریب شده است. در اطراف صحن مسجد حجره هایی قرار دارد که بنابر کتیبه موجود در مسجد در دوره زندیه و توسط فردی با نام رضا قلی خان که سمت حکمرانی ارومیه را برعهده داشته است در سال 1184 هجری قمری ساخته شده است. علاوه بر این بخش ها بخش های جدیدتری نیز به مسجد اضافه شده است که متعلق به قرون اخیر است.