یکی از بناهای تاریخی ارزشمند استان کردستان قلعه تاریخی قمچقای است. این قلعه باستانی در 60 کیلومتری شهر بیجار و در 5 کیلومتری روستای تاریخی قمچقای قرار گرفته است. رودخانه مشهور و پرآب قمچقای نیز از نزدیکی این روستا عبور می کند. گذر این رودخانه از میان کوه های بلند و صخره ای سبب ایجاد دره های عمیق شده است. در نزدیکی این روستا و بر بلندای کوه های مرتفع و صخره ای آن بقایای قلعه ای باستانی قرار دارد که متعلق به هزاران سال پیش است. این قلعه باستانی که بر بلندای کوهی مشرف به دره های عمیق قرار گرفته است نخستین بار در سال 1336 هجری شمسی توسط یک سیاح و محقق اروپایی مورد بازدید قرار گرفته است.
قلعه درست بر بلندای کوه قرار دارد و از سه طرف مشرف به پرتگاه هایی عمیق است که در همان نگاه اول احساس وحشتی را در دل بیننده ایجاد می نماید. این قلعه تنها یک دروازه و راه ورودی دارد که راه ورودی آن نیز کاملا دستکند است. این راه تنها قابلیت عبور کردن یک نفر آن هم به سختی دارد. تمامی این دلایل سبب نفوذناپذیر بودن این قلعه بوده است به طوری از همین موانع طبیعی برای استحکام بیشتر قلعه بهره برده شده است. تنها در جبهه شمالی دیواری عریض و ضخیم به چشم می خورد که به دلیل ارتفاع کم تپه احداث شده است تا قلعه را نفوذناپذیر نگاه دارد. علاوه بر دیوارهای عظیم و عریض که با لاشه سنگ و ملات احداث شده است نیمه برج های استوانه ای شکل نیز به چشم می خورد.
با ورود به داخل این قلعه آثاری از آب انبارهای متعدد که در دل سنگ ها احداث شده است به چشم می خورد. در این قلعه راه پله ای با زاویه 45 درجه ای قرار داد که به 41 پله به محوطه ای در دل کوه منتهی می شود که به عنوان پناهگاهی مستحکم قابل استفاده بوده است. قلعه باستانی قمچقای بیش از 5000 مترمربع وسعت دارد اما تاریخ دقیق ساخت این قلعه به وضوح مشخص نیست. بسیاری از باستان شناسان قلعه را متعلق به دوران پیش از میلاد مسیح و دوران حکومت مانایی های و مادها می دانند و معتقدند که این قلعه بیش از 4 هزار سال قدمت دارد. بر اساس این نظریه این قلعه در دوران ساسانیان و بعدها در دوران پارت ها تا دوران اسلامی مورد استفاده بوده است. اثراتی از احداث دیواره در دوران ساسانی نیز در این قلعه به چشم می خورد. در طی کاوش های باستان شناسی سفال هایی از دوران اسلامی نیز در این قلعه بدست آمده است.
برخی دیواره های این قلعه را برگرفته از معماری تخت سلیمان در نزدیکی این قلعه می دانند برخی هم مشخصات پناهگاه و آب انبارهای این قلعه را با آب انبار تخت سلیمان یکسان می دانند. به نظر می رسد قلعه به هنگام حمله هیراکلیوس، امپراطور رم، به تخت سلیمان تخریب شده و آسیب فراوانی دیده است. اما آنچه این قلعه را حائز اهمیت می نماید وجود کتیبه ای نیمه تصویری یا هیراتیک است که متعلق به دوران پیش از میلاد مسیح است. از آنجا که این نوع خط پیشتر توسط سومریان ابداع و به کار برده شده است برخی ساخت این قلعه ارزشمند تاریخی را متعلق به دوران سومری می دانند. این کتیبه تاریخی بر روی صخره ای بلند و مشرف به یک دره که امروزه با نام دره آسیاب شناخته می شود و در نزدیکی روستای قمچقای قرار دارد. قلعه یکبار در سال 1346 و بار دیگر در سال 1348 مورد کند و کاوهای باستان شناسی قرار گرفته است.
