قره کلیسا یکی از مهم ترین جاذبه های گردشگری استان آذربایجان غربی است که در فاصله بیست کیلومتری شهر چالدران قرار گرفته است. این کلیسا نخستین کلیسای جامع جهان مسیحیت است که در زمان حکومت اشکانیان ساخته شده است. تاتائوس یا طاطائوس به همراه بارتلیموس دو تن از حوارین حضرت عیسی(ع) بودند که در فاصله سال های 40 تا43 میلادی پس از عروج ایشان به دعوت آبکار به شهر آرداز که محدوده حکومتی وی در دوره اشکانیان محسوب می شد وارد شدند تا آئین مسیحیت را تبلیغ نمایند. پس از مرگ آبکار خواهرزاده وی به تخت سلطنت نشست. وی به طاطائوس دستور داد تا تبلیغ مسیحیت را متوقف کند اما او این تصمیم را نپذیرفت و به همراه دختر آبکار و سه هزار و اندی از پیروان خود به دستور پادشاه تحت تعقیب قرار گرفت و در نهایت به قتل رسید.
طاطائوس به همراه پیروانش و بارتلیموس در منطقه فعلی قره کلیسا به خاک سپرده شدند. سال ها بعد در سال 302 میلادی به هنگام پادشاهی فردی به نام تیرداد که ارمنی تبار و از حکام اشکانی بود مسیحیت دین رسمی آن سرزمین اعلام شده و کلیسایی بر فراز مقبره طاطائوس و پیروانش ساخته می شود. این کلیسا که قره کلیسا نامیده می شود در ابتدا کارا کلیسا بوده است. کارا به معنی بزرگ و ارجمند است و البته با کلمه قره مترادف است البته کلمه قره در زبان ترکی به معنای سیاه هم هست که می تواند اشاره به سنگ های سیاه به کار رفته در ساخت این کلیسا باشد اما به نظر می رسد همان کارا به معمنای بزرگ صحیح تر باشد.
قره کلیسا هم اکنون بر فراز تپه ای مشرف به دره و رودخانه جاری در آن در میان دیوارهای قطوری قرار گرفته و دارای 5 برج مراقبتی می باشد که آن را بیشتر به یک دژ شبیه می کند. این دژ دارای یک دروازه اصلی و چند دروازه فرعی کوچک تر است. با نگاهی به ظاهر زیبای این کلیسا کلیسایی با سنگ های سیاه و سفید در برابر چشمانتان ظاهر می شود که در گنبد کوچک و بزرگ بر فراز آن ساخته شده است. گنبدها شکلی هرمی داشته و دارای 12 وجه می باشند. بر روی دیوارهای بیرونی کلیسا نقوشی حجاری شده است که در میان آنها می توان به نقوش گل و بلبل، تصاویر حواریون، نقوش حضرت مریم و حضرت عیسی(ع) و ... اشاره کرد که بسیار چشم نواز است.
کلیسا از بخش های مختلفی همچون دروازه ورودی، حیاط های شرقی و غربی، کلیسا، برج ناقوس، انبار، کتابخانه و ... است. در روزگاران قدیم اتاق های متععدی برای نگهداری مواد غذایی، روغن گیری، اقامت راهبه ها، اتاق تعمید و ... در این کلیسا ساخته شده بود که مجموعا به 47 اتاق می رسید. یکی از بخش های دیدنی کلیسا برج ناقوس آن است که به نظر سه طبقه بوده تنها یک طبقه آن باقی مانده است. در دوران قاجار و به هنگام حکومت عباس میرزای نایب السلطنه این برج مورد بازسازی قرار گرفته اما با مرگ وی کار بازسازی نیمه کاره مانده است. کلیسا از دو بخش کلیسای سیاه و کلیسای سفید تشکیل شده است. کلیسای اولیه در ابتدا از سنگ های سیاه ساخته شده بود اما با گذر زمان و وقوع حوادثی همانند وقوع جنگهای متعدد همانند جنگهای عثمانی، یورش چنگیز مغول و زلزله های مهیب دچار آسیب شده و گاه سنگ های سیاه آن با سنگ های سفید جایگزین شده اند.
این بخش از کلیسا فاقد تزئینات چشمگیر بوده ولی در سقف محراب آن می توانید ترکیب جالب از سنگ های سیاه و سفید را به چشم ببینید. مسحیان متعقدند که طاطائوس در قسمت سمت راست محراب این کلیسا به خاک سپرده شده است. کلیسای سفید که دارای تزئینات حجاری چشم نواز است جدیدتر بوده و در ساخت و تزئین آن از کلیسای معروف اچمیازدین الهام گرفته شده است. این کلیسا در ضلع غربی و در امتداد کلیسای قدیمی تر ساخته شده است. پلان اصلی این کلیسا نیز به شکل مستطیل است. قره کلیسا در نزد مسیحیان جهان از ارزش و جایگاه خاصی برخوردار است به گونه ای که در هفته اول مرداد مراسم خاصی با حضور مسیحیانی از نقاط دور و نزدیک طی چند روز در این کلیسا برگزار می شود.
این کلیسا از آن رو که نخستین کلیسای جامع مسیحیت و نخستین کلیاسیی است که بر فراز قبر یکی از حواریون و بدستور حواریون ساخته شده است در نزد مسیحیان جهان از جایگاه خاصی برخوردار است. در این کلیسا کتیبه هایی به زبان ارمنی از دوران مختلف تاریخی به چشم می خورد. از میان این کتیبه ها می توان به کتیبه به جای مانده از عهد صفوی اشاره کرد که نشان از اهمیت و توجه پادشاه صفوی به جامعه مسیحیان ارمنی این ناحیه دارد. کتیبه ای نیز از دوران قاجار در این کلیسا برجای مانده که بسیار قابل توجه است. این کلیسا به دلیل جایگاه ویژه و ارزش تاریخی و مذهبی و هنری اش در فهرست میراث جهانی به ثبت رسیده است.
