محلات یکی از شهرستان های زیبای استان مرکزی است و با آب و هوای بی نظیری که دارد از دیر باز مورد توجه بسیاری از مردم قرار گرفته است به طوری که از سالیان دراز این منطقه بی نظیر محل مناسبی برای سکونت شده است. شهرستان محلات علاوه بر خصوصیات منحصر به فرد طبیعی که دارد از جاذبه های تاریخی فراوانی برخوردار است که این آثار گویای قدمت زندگی انسان در این مکان هستند. در میان تمامی آثار قدیمی می توان به تنها آتشکده آن اشاره کرد که در استان مرکزی در 48 کیلومتری شمال شرق محلات و در روستای خورهه واقع شده است نام بنا برگرفته از روستای خورهه است و در سال 1310 به شماره ثبت 131 در لیست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
تاریخچه آتشکده خورهه
آتشکده خورهه مربوط به زمان اشکانیان است که در هزاره اول پیش از میلاد ساخته شده است. این بنا که زمانی عظمت و شکوه فراوانی داشت محل برگزاری مراسمات مهم بود همچنین به خاطر نزدیکی به رودخانه بهترین مکان برای ییلاق بود از این رو نام خورهه که در اوستا به معنی طلوع خورشید ومعنی دیگر آن که منطقه سبز است را بر آن گذاشتند.
مساحت اثر باستانی خورهه به 3550 متر مربع می رسد که سلسله اشکانیان از آن به عنوان کاخ و ساسانیان از آن به عنوان مکان صنعتی و سلجوقیان برای دفن مردگان خود و ساخت گورستانی برای آنها استفاده می کردند . نظریات متفاوتی نسبت به بقایای این محوطه وجود دارد عده ای آن را معبدی همانند معبد آناهیتا دانسته اند و عده ای دیگر آن را معبدی یونانی با خاصیت هلنیستی شناخته اند و گروهی از آن به عنوان آتشکده نام برده اند اما در این میان نظریات مبنی بر اینکه این بقایا مربوط به کاخ باشد بیشتر از همه است.
بخش های آتشکده خورهه
قسمت اصلی بنا شامل بخش شمالی و غربی است که بهم وصل می شوند همچنین ایوانی وجود داشت که دوازده ستون از جنس سنگ تراورتن در دو ردیف داشت این ستون ها دارای پایه های مکعب شکل با بدنه های ساده و فاقد تزئین و سر ستون هایی حلزونی شکل بودند که به سبک ایونیک و با ارتفاع 9 مترساخته شده بودند و در کل به شکل یک مخروط بودند. آسیب های وارده به بنا منجرب شد که تا سال 374هجری فقط چهار ستون از آن باقی بماند و اکنون دو ستون از آنها به جای مانده است. در این بنا همانند بناهای دیگر قسمت اندرونی و بیرونی نیز وجود داشت که اندرونی برای اعضای خانواده و قسمت بیرونی برای افراد غریبه بود. در قسمت اندرونی دو اتاق تو در تو وجود داشت که یکی آشپزخانه و دیگری انبار بوده است.
کشفیات آتشکده خورهه
برای کشف و شناخت بیشتر این منطقه تاریخی، عملیات متععدی صورت گرفت که اولین آن در دوره ناصر الدین شاه انجام شده است سپس در سال 1384 توسط میراث فرهنگی کاوش هایی به وسعت 600 متر مربع صورت گرفت که در آن اشیای سفالی و تیغه های سنگی مربوط به زمان اشکانیان و اسکلت و گورهایی مربوط به دوره اسلامی پیدا شد همچنین سنگ نوشته ای در اطراف رودخانه کشف شد که به نظر می رسد قدمت آن به دوران سلجوقی و یا بیشتر برگردد.
آنچه حائز اهمیت است تخریب کامل بنا در گذر زمان است که اکنون فقط دو ستون و بقایای دیوارهای ریخته باقی مانده است. البته در سال های اخیر مرمت این محوطه با زدودن گل سنگ و مهار آسیب شیمیایی صورت گرفته است تا همین بقایای به جای مانده حفظ شود.
