مسجد نصیرالملک شیراز

وقتی از جاهای دیدنی شیراز حرف زده می شود، اول به یاد بازار وکیل و باغ ارم می افتید، اما نباید بازدید از مسجد نصیرالملک شیراز را فراموش کرد.

از آثار مذهبی و فرهنگی که همیشه مورد توجه مردم بوده است مسجد نصیر الملک می باشد که در استان زیبای فارس و در شهرستان شیراز در خیابان لطف علی خان زند و در کوچه نصیرالمک در کوچه تریاکچی واقع شده است. سال تاسیس مسجد که یکی از جاهای تاریخی شیراز میباشد به سلسله قاجار باز می گردد که از دیرباز تا کنون شاهد حوادث تاریخ بوده است. مسجدها که یکی از ابنیه های مهم در هر شهر محسوب می شوند علاوه بر اینکه برای پرستش و عبادت خداوند مورد استفاده قرار می گیرند محلی هم برای برگزاری مراسمات سخنرانی های مذهبی و سیاسی ، هم پیمانی دینی ، آگاهی از وضع جامعه و گاها کمک به نیازمندان می باشند. مسجد ها که در تاریخ ایران یکی از استراتژیکی ترین موقعیت ها را در هر شهر به خود اختصاص داده است از مکان های مهم در هر منطقه به شمار می روند که از معماری منحصر به فردی برخوردار هستند و در طول تاریخ با تزئینات هر سلسله زیباسازی شده اند.

مسجد نصیر الملک

یکی از دیدنی ترین اماکن مذهبی شیراز، مسجد نصیرالملک است. این مسجد در نزدیکی مسجد شاه چراغ قرار گرفته است و در زمان قاجار به دستور میرزا حسن علی ملقب به نصیرالملک ساخته شده است. مسجد که حدود 12 سال برای ساخت آن زمان برده شده است از سال 1293 سال 1305 خورشیدی با معماری محمد حسن معمار در زیبا ترین شکل ممکن با ترکیبی از هنر زیبای ایرانی و تزئینات منحصر به فرد ساخته شد.
مسجد نصیر الملک به دستور میرزا حسن علی خان که به نصیر الملک شهره بود ساخته شد. میرزا حسن علی خان که از خانواده های سرشناس شیراز بود از حاکمان عادل آن زمان به شمار می رفت که بیشتر اموالش به خصوص درآمد مسجد نصیر الملک را به خیریه می بخشید و هم اکنون نیز درآمد مسجد توسط نوادگان میرزا حسن علی خان به امور خیریه بخشیده می شود.

معماری مسجد نصیر الملک

مسجد مساحتی در حدود 2212 متر مربع را به خود اختصاص داده است و از زیربنای 2980 مترمربع برخوردار است که شامل قسمت  هایی از قبیل ورودی، شبستان، ایوان و حیاط می شود . این بنا سه در ورودی دارد که یکی به کوچه جنوبی مسجد و دیگری به امامزاده کناری آن راه پیدا می کند این درها که از جنس چوبی هستند قاب سنگی با تزئینات اسلیمی  و سنگ یک پارچه دارند و در بالای هر یک سنگ مرمری وجود دارد که با خط زیبا نستعلیق شعری از شوریده شیرازی در وصف سازنده و سال اتمام مسجد نوشته شده است اما در اصلی آن از تزئینات بیشتر و زیباتری برخوردار است که می توان به کاشی کاری های هفت رنگ با طرح های گل سرخ و گل زنبق شیراز اشاره کرد. سر در این قسمت دو جرز دارد که هر یک به سه قسمت تقسیم شده اند و سنگ مرمر خوش نویسی شده به خط نستعلیق در بالای این جرز ها قرار گرفته اند.

بعد از ورودی اصلی یک هشتی وجود دارد که سراسر با آجر پوشیده شده است و تابلوی زیبای کاشی کاری شده ای را می توان در این قسمت مشاهده کرد که شعری از اشعار سعدی به همراه نام معمار آن وجود دارد. با گذر از هشتی به حیاطی مربعی شکل می رسیم که در وسط آن حوضی قدیمی به ابعاد 5/4 در 5/16 متر وجود دارد . این حوض که فضای دلچسبی را به مسجد داده است محیطی دلنشین در کنار بنای سنتی و قدیمی مسجد نصیر الملک به وجود آورده است. مسجد نصیر الملک هم مانند تمامی جاذبه های دیگر استان شیراز از هنر ، خلاقیت و معماری فوق العاده ای برخوردار است که آن را در بین مسجد های سطح شهر متمایز کرده است.
 یکی از هنرهای به کار گرفته شده در ساخت بنا شیشه های رنگی در سراسر آن می باشد این شیشه ها که بازتاب نور خورشید را به رنگ های مختلف در می آورد جلوه زیبایی را از هنر ایرانی در بنای سنتی به نمایش می گذارند و لقب مسجد صورتی را به این بنای مذهبی داده اند. پنجره ها از ویژگی های دیگر شبستان به شمار می روند که هفت عدد می باشند این عدد هفت به باور مردم ایران یعنی هفت آسمان باز می گردد که با شیشه های رنگی پوشیده شده اند. این شیشه ها که هنگام طلوع خورشید رنگ های محصورکننده ای را در شبستان به نمایش می گذارد اکثرا شامل رنگ های سبز، آبی، زرد و قرمز می شوند که هنگام مرمت این بخش از شیشه رنگی خانه های قدیمی نیز به کار گرفته شده است. کاشی کاری ها بخشی دیگر از تزئینات مسجد نصیر الملک  به شمار می روند که از نقوش جذاب و قدیمی برخوردار هستند این طرح ها شامل گل های سرخ ، نقوش خانه،آیات مجید و سایر طرح های گیاهان هستند که اغلب به رنگ قرمز و صورتی در آمده اند همچنین گنبد ها با حجاری های صورت گرفته نقش و نگارهای بی نظیری را به خود جای داده اند این نقوش نیز مانند سایر قسمت های بنا با کاشی کاری های فیروزه ای شکل پوشیده شده اند از طرح های گل سرخ برخوردارند.

ایوان های مسجد نصیر الملک

مسجد نصیر الملک دو ایوان دارد که یکی به ایوان شمالی و دیگری به ایوان جنوبی شهره است. ایوان شمالی که زیباتر از ایوان جنوبی است 8 متر ارتفاع دارد و ایوان اصلی مسجد محسوب می شود که جهت قرینه سازی با آن منجرب به ساخت ایوانی در قسمت جنوبی بنا شد این ایوان با تزئیناتی که دارد زمانی قسمت شاه نشین مسجد محسوب می شد که با خلاقیت در طراحی و هنر معماری ساخته شده بود.
ایوان شمالی که با زیبایی هر چه تمام ساخته شده است سه نیم طاق در سه ضلع دارد و ضلع چهارم آن رو به حیاط راه دارد.  این طاق ها که از تزئینات مهم مسجد نصیر الملک محسوب می شوند در نوبه خود بی نظیر هستند و همانند آن در هیچ کدام از مسجدها دیده نشده است . طاق ها که از جنس آجری هستند در بین آنها از چوب هایی استفاده شده است تا هنگام زلزله بدنه بنا متزلزل نشود . در بین این سه طاق ، طاق میانی با ارتفاع زیاد به طاق مروارید شهره شده است علت این نام گذاری به خاطر آیات قرآن و احادیثی می باشد که در سال 1299 هجری قمری بر بدنه این طاق حکاکی شده است و این طاق متبرک به  آیات نورانی قرآن شده است.  ایوان شمالی از ویژگی های دیگری برخوردار است که می توان به سقف میانی آن اشاره کرد . این سقف که با مقرنس کاری و کاسه سازی تزئین شده است جلوه بی نظیری را به ایوان داده است و در هنگام روز می توان بازتاب رنگ های زیبا و سنتی سقف را که ثمره این هنر زیبا است را در ایوان مشاهده کرد.

ایوان جنوبی

این ایوان که دومین ایوان مسجد نصیر الملک است جهت تقارن با ایوان شمالی ساخته شده بود اما بعد از مدتی یک اتاق کوچک و دو گلدسته به آن اضافه شد که این قسمت های اضافه شده تقارن ایوان ها را بر هم زد. ایوان جنوبی که رو به حیاط واقع شده است با وجود حوضی در وسط حیاط صحنه ی قشنگی را به وجود آورده است. این حوض زیبا مستطیلی شکل است که سراسر با سنگ ساخته شده است و علاوه بر اینکه جلوه دلنشینی را به ایوان داده است در تابستان ها نیز باعث تعدیل هوا در اطراف ایوان می شود.

شبستان مسجد نصیر الملک

شبستان ها که در عموم مساجد وجود دارند فضاهای سرپوشیده ای با تعدادی ستون هستند. این مکان ها علاوه بر اقامه نماز، برای مراسمات سخنرانی  سیاسی و مذهبی مورد استفاده قرار می گیرند. در معماری شبستان ها آن ها را به گونه ای می ساختند که یکی در تابستان و دیگری در زمستان مورد استفاده قرارگیرد و به آن ها دو فضای مجزا از هم برای بخش زنانه و مردانه داده می شد . از ویژگی های دیگری شبستان ها وجود محراب هایی است که یا به شکل فرورفتگی یا با تزئینات پدید آمده است همچنین ستون ها که یکی از بخش های جدا ناپذیر شبستان ها بودند معمولا با تزئینات هر دوره زیبا سازی شده اند به طوری که در برخی از ستون ها از کاشی های فیروزه ای ، نقوش اسلیمی، طرح های گیاهان و گچ کاری ها استفاده شده است اما در برخی از مسجدها از قبیل شبستان مسجدهای عثمانی از معماری که در آن هیچ گونه ستون دخیل ندارد استفاده شده است.
مسجد نصیر الملک دو شبستان دارد که یکی در شرق و دیگری در غرب مسجد واقع شده است . شبستان شرقی که یک شبستان زمستانه است رو به قبله بنا شده است و از تزئینات ساده ای برخوردار است برای مثال می توان به 7 ستون ساده آن اشاره کرد که فاقد هرگونه شیار می باشد ولی سقف این شبستان نسبت به بدنه آن از هنر قاجاری برگرفته است و با کاشی کاری های معقلی تزئین شده است. در جلو شبستان شرقی ایوان شمالی قرار دارد و در پشت شبستان چاه بزرگی برای نگهداری حیوانات آبکشی شده  وجود دارد . این چاه که توسط در پشتی شبستان شرقی قابل دسترسی است به گاو چاه یا گاورو شهره است که اکنون بخشی از موزه اوقاف را به خود اختصاص داده است. از قسمت های دیگر شبستان شرقی سقف آن است که سراسر با آجر پوشیده شده است ودر بعضی از قسمت های آن از کاشی های فیروزه ای برای تزئین استفاده شده است .

شبستان غربی

شبستان غربی مسجد از چنان معماری برخوردار است که آن را از سایر قسمت های مسجد متمایز می کند این شبستان سراسر با کاشی و آجر هایی با نقش و نگارهایی از گل سرخ پوشیده شده بود اما بعد از بازسازی که در حدود 70 سال قبل انجام شد بر روی این نقوش زیبا کاشی کاری های فیروزه ای شکل قرار گرفت. این شبستان نیز مانند شبستان شرقی از ستون هایی برخوردار است ، ستون های سنگی این قسمت با  طرح های مارپیچی که دارد به صورت دو ردیف شش تایی می باشدکه در کل به 12 عدد و به نیت دوازده معصوم بنا شده اند و بر روی آن ها هفت طاق و پوشش های 22 کاربندی سقف قرار گرفته اند. از ویژگی های جذاب دیگر این شبستان محراب منحصر به فردی است که با یک فرورفتگی در بدنه چوبی شبستان به وجود آمده است همچنین هفت درگاه با هفت در چوبی با شیشه های رنگارنگ از جلوه های دیگری می باشد که از مسجد وکیل شیراز برگرفته شده است. شبستان غربی سقف بی نهایت محصورکننده ای را دارد که با کاشی کاری های پرند با نقوش گل و بوته و آیات نورانی تزئین شده است. ساخت سقف این قسمت از مسجد مدت ها زمان  برده است ولی در آخر یک سقف تمام عیار با نقوش اصیل ایرانی ایجاد شد که نظیر آن در هیچ کجای دنیا دیده نمی شود.

اشارات متون تاریخی به مسجد نصیر الملک

این مسجد زیبا با تمام قسمت های آن از جمله ستونها، شبستان ، حوض، صحن و استحکامات در کتاب فارسنامه ناصری و کتاب آثار العجم اشاره شده است.

کاربری مسجد نصیر الملک

مسجد زیبای نصیر الملک که از ابتدای تاسیس یکی از موثرترین مکان ها برای اجتماعات بوده است بعد از ورود اسلام هم موقعیت استراتژیک خود را حفظ کرده است و اکنون نیز به یکی از مساجد فعال شهر تبدیل شده است.

امامزاده زنجیری

این امامزاده که متعلق به سید جلال الدین از نوادگان امام سجاد می باشد به امامزاده زنجیری شهرت دارد. این امامزاده که در دوران حکومت صفوی در شمال شرقی مسجد بنا ساخته شده بود  بعدها در دوران زندیه و قاجاری تزئین شد.

جاذبه های نزدیک مسجد نصیر الملک

در اطراف مسجد زیبای نصیر الملک جاذبه های دیگری هم وجود دارد که می توان به بازار وکیل و شاهچراغ اشاره کرد این جاذبه ها که در فاصله کمی از مسجد قرار دارند در موقعیت گردشگری مسجد تاثیر به سزایی گذاشه اند و همه ساله بازدیدکنندگان بسیاری را به خود جذب می کنند.

بهترین زمان بازدید

این اثر زیبا در تمام فصول مورد استقبال گرم بازدیدکنندگان قرار می گیرد ولی بهترین زمان بازدید از آن قبل از ساعت 10 صبح است تا گردشگران به خوبی بتوانند جشن رنگ ها را در مسجد مشاهده کنند.
اگر قصد بازدید از مسجد نصیر الملک را داشته باشید می توانید در شش ماه اول سال از ساعت 7:30تا 19 شب و در پاییز و زمستان از 7 تا 17:30 از این مجموعه دیدن کنید اما لازم به ذکر است این مسجد در روزهای شهادت و تعطیلات رسمی امکان بازدید ندارد و علاقه مندانی که تمایل دیدن این اثر زیبا را دارند می توانند با تهیه بلیط از مسجد نصیر الملک بازدید کنند

مسیر دسترسی

برای دسترسی به مسجد نصیر الملک می توانید از مترو خط یک استفاده کنید وبعد از رسیدن به ایستگاه ولی عصر و سپس به مسجد بروید همچنین  می توانید از اتوبوس های ولی عصر- نمازی برای رسیدن به چهار راه مشیر سپس به مسجد استفاده کنید.