سوغات ارومیه شهر زیبای ارومیه را علاوه بر آنکه دارای زیبایی های بصری، جاذبه های تاریخی و طبیعی است به یکی از قطب های سوغات و صنایع دستی فاخر ایران تبدیل کرده است، که سالانه مشتاقان بسیاری را از سراسر ایران و جهان به سوی خود فرا می خواند. سوغات ارومیه از خوراکی های لذیذ، مقوی و سنتی تا انواع صنایع دستی بومی و باستانی این منطقه را شامل میشود که ریشه در فرهنگ و تاریخ چندین هزار ساله این مرز و بوم داشته، هنر دست هنروران چیره دست آن است که با توجه به تغییر سلیقه مشتریان در طی ادوار مختلف، کماکان محبوبیت خود را حفظ نموده است. در این مقاله تلاش نموده ایم برجسته ترین سوغات ارومیه را معرفی نماییم.
سوغات خوراکی ارومیه:
سوغات ارومیه همانطور که گفته شد خوراکی های لذیذی را شامل میشود از جمله:
نقل ارومیه
از دیرباز تاکنون، چای بخشی جدانشدنی از زندگی ایرانیان بوده و هست که این امر موجب افزایش رغبت هنرمندان حوزه صنعت مواد غذایی گشته تا به دنبال خلق ترکیباتی متنوع، خوش عطر و طعم و در عین حال سازگار با ذائقه ایرانیان برای مصرف در کنار این نوشیدنی پرمصرف باشند. می توان بطور قطع بیان نمود که نقل یکی از محبوب ترین این تولیدات بوده، خصوصا در مهمانی ها و مجالس مورد استفاده قرار می گیرد. نقل ارومیه نیزدرمیان سوغات ارومیه از قدیم الایام جایگاه ویژه ای را میان مردم داشته و آوازه ای جهانی دارد.
این محصول خوشمزه امروزه غالبا با دستگاه، تولید و روانه بازار می گردد اما در گذشته، این نقل را بصورت دستی تولید می نمودند. به این صورت که شکر را تحت حرارت قرار می دهند تا ذوب شده حال مغز خشکبار، اسانس و طعم مورد نظر را اضافه می نمایند. نقل ارومیه غالبا با طعم دهنده هایی همچون: زعفران، اسانس میوه، بیدمشک، وانیل، دارچین و ... مزه دار می گردد. نقل های تولید شده، از لحاظ ابعاد به دسته های ریز، متوسط و درشت تقسیم شده، روانه بازار می گردد.
با توجه به این موضوع که نقل های محبوب تر این شهر، نقل گل محمدی، نقل بیدمشک و نقل زعفرانی است، در ادامه به معرفی بیشتر این سه مدل می پردازیم.
نقل بیدمشک
گیاه معطر بیدمشک، بومی منطقه ارومیه می باشد. این نقل که به دلیل ظاهر ابریشم مانند خود، به نقل ابریشمی معروف است، از فرآیند پرهزینه خواباندن خلال های بادام در عرق بیدمشک شروع وسپس روکش سفید از ترکیب آب و شکر حاصل می گردد. البته دلیل آنکه عطر و طعم این خوراکی لذیذ این چنین شما را مست می نماید آن است که در مرحله نهایی تولید، مجددا به نقل ها عرق بیدمشک اضافه می گردد.
نقل زعفرانی
این مدل نقل نیز مشابه نقل بیدمشک تولید می گردد، تنها با این تفاوت که از مغز گردو برای تهیه این نقل استفاده گردیده، از گیاه معطر و پرخاصیت زعفران برای عطر و طعم آن استفاده می شود.
نقل گل محمدی
ایرانیها از گل محمدی در انواع شیرینی، غذا، دسر و... استفاده نموده به دلیل خواص بی نظیر و عطر نافذ آن بسیار محبوب است. نقل گل محمدی نیز همچون دو نمونه قبلی تولید شده، تنها تفاوت آن، در مرحله مزه دار شدن است که با گلبرگ های خشک شده این گل معطر طعم آن را منحصر به فرد با ظاهری وسوسه انگیز می نماید.
حلوای هویج ارومیه
یکی از دسرهای مقوی، خوشمزه و در عین حال محبوب ایران حلواست که در مناسبت های مختلف نیز در مراسم ما ایرانی ها تهیه و مصرف می گردد. خصوصا در مراسم سوگواری و عزاداری که از گذشته ها تاکنون پخت می شده است. حلوا را با مواد اولیه متفاوت و می توان طبخ نمود که هر یک طعم، ظاهر و خواص خاص خود را دارد. این نوع حلوا در میان سوغات ارومیه یکی از معروف ترین حلواهای ایرانيست، .که از هویچ، گردو و شیره انگور تولید میگردد. این حلوا به عنوان جزء جدانشدنی شب های یلدا ساکنین بخشهای مختلف استان آذربایجان بوده، پیشنهاد می نماییم در صورت سفر به این استان زیبا حتما حلوای هویچ آن را امتحان نمایید.
حلوای گردو ارومیه
گردو میوه ای مقوی با طبعی گرم بوده که ترکیب آن با شیره انگور ترکیبی لذیذ به نام حلوای گردو، مناسب شب های سرد زمستان ایجاد می نماید. برای درست نمودن این حلوا، شیره انگور را در دیگ مسی به همراه شکر و گلوکز تحت حرارت قرار داده، زمانی که به جوش آمد به آن گیاه چوبک را اضافه می نمایند. حال مواد را به مدت چند ساعت به خوبی مخلوط نموده تا سفت شده و قوام یابد. حال مغزهای گردو و پسته را به مخلوط اضافه می نمایند. این حلوا به دیل طعم بی نظیر، خواص عالی و محبوبیت بالای خود در میان مردم، علاوه بر استان آذربایجان، به سراسر ایران نیز صادر می گردد.
حلوای بزرک ارومیه
در صورت سفر به این استان زیبا، حلوای تیره رنگ محبوب و خوش طعم آن را حتما امتحان نمایید. این حلوا سرشار از خواص درمانی بوده، ماده اولیه اصلی آن دانه روغنی بزرک سیاه است. این دانه که بسیار چرب، سنگین و مقوی بوده در عطاری های این استان قابل یافت بوده، حلوایی پرخاصیت و در عین حال خوش طعم و خوش بافت از آن تولید می نمایند.
این دانه مقوی، یکی از شناخته شده ترین و پرکاربردترین دانه های گیاهی از خانواده کتان بوده از قدیم الایام مورد استفاده انسان ها قرار می گرفته است به گونه ای که طبق شواهد تاریخی از اولین دانه های گیاهی کاشته شده توسط بشر است.
دانه بزرک خواص بی شماری دارد از جمله: پیشگیری و کمک به درمان پوکی استخوان، تقویت سیستم ایمنی بدن، درمان آرتروز و ...
طرز تهیه حلوای بزرک
برای این منظور ابتدا دانه های بزرک را به خوبی پاک نموده و هر گونه سنگ یا مواد اضافی را از آن جدا نمایید. حال تمامی دانه ها را درون لگنی از آب قرار داده و به خوبی بشویید. البته این مرحله را با سرعت انجام دهید تا دانه ها خراب نشده، آب به سطح داخلی آن نفوذ نکند.
دانه های شسته شده را درون تابه ای ریخته با حرارت متوسط به خوبی تفت داده، تا زمانی که بوی خوش دانه های تفت خورده به مشامتان رسید به کار خود ادامه دهید. پس از سرد شدن، دانه ها را الک نموده تا سوخته و نیم سوز شده ها جدا شوند. اکنون دانه ها برای آسیاب شدن آماده هستند. فقط دقت نمایید 2 تا 3 مرتبه دانه ها را آسیاب نموده، پس از الک نمودن مجدد، درشت ترها را آسیاب نمایید. آرد حاصل را، در تهیه حلوای بزرک استفاده نمایید.
عرقیات ارومیه:
استان سرسبز و خوش آب و هوای آذربایجان، مملو از انواع گونه های گیاهی بوده موجب رونق تولید عرقیجات خالص در این استان شده است. عرقیجات تولید شده، دارای خواص درمانی فراوانی برای امراض مختلف می باشد و به همین علت است که جزئی از سوغات ارومیه محسوب میشود.
محبوب ترین و معروف ترین عرقیات ارومیه عبارتند از: عرق بادرنجبویه و بیدمشک می باشد. البته عرقیات: گلاب، برگ بید، بهارنارنج، بومادران، برگ گردو، پیچک، بابونه، ترخون، خاکشیر، پونه، شوید، کلپوره، شاتره، کاسنی، کیالک، شنبلیله، کاکوتی، مرزه، گل‌گاوزبان، یونجه، کرفس، کاهو، نسترن، هفت گیاه، هندوانه کوهی نیز در این استان به فراوانی تولید می گردد.
عرق بیدمشک
عرق بیدمشک بسیار خوش طعم و محبوب بوده در انواع غذا، شیرینی، دسر و شربت ها استفاده می گردد. این عرق پرخاصیت برای درمان مشکلاتی همچون: کم‌خونی، سرگیجه، تقویت قلب، آرامش اعصاب و ... مفید می باشد.
عرق بادرنجبویه
ابوعلی سینا به گیاه بادرنجبویه بسیار علاقه داشته و آن را به فراوانی تجویز می نموده است. این گیاه مقوی که برای اعصاب و قلب فواید فراوانی دارد، از قرن ها پیش به عنوان ماده ای نشاط آور برای درمان افسردگی مورد استفاده قرار می گرفته است. با توجه به یافته های جدید محققان، استفاده از این گیاه همچون داروی مسکن در بدن عمل نموده، موجب آرامش بخش های مختلف بدن می گردد. از دیگر خواص این گیاه معجزه گر، درمان مشکلات پوستی همچون: تبخال و .. است.
شیرینی‌های سنتی ارومیه:
سوغات ارومیه در حوزه شیرینیجات از قدیم الایام پیشتاز بوده است. انواع کیک، شیرینی و دسرهای لذیذ این شهر آوازه ای فراملی دارد. از جمله این شیرینی ها سوجوق، نسا حلوا، لوزانک، دوشاب حلوا، تنور شیرینی سی و تره حلوا می باشد.
لوزانک
شیرینی محلی ارومیه که دستور پخت و ظاهری مشابه مسقطی دارد، با استفاده از شیره انگور، آب، نشاسته و گلاب تولید شده در نهایت با گردو و پسته تزئین می گردد.
تنور شیرینی سی
ترکیب ماست و آرد را به خوبی مخلوط نموده، پس از اضافه نمودن شکر به آن، خمیر حاصل را به خوبی ورز داده، زمانی که فرم دلخواه را به خود گرفت، روی آن را زرده تخم مرغ زده، درون تنور قرار می دهند تا با حرارت آن کاملا پخته شود.
سوجوق
سوجوق از شیرینی‌های خوشمزه ارومیه است. برای تهیه سوجوق از شیره انگور و نشاسته و گلاب استفاده میشود. پس از مخلوط کردن این مواد خمیری حاصل میشود که داخل آن را بامغز گردو پر می‌کنند، سپس بصورت نواری گرد به آن شکل می‌دهند، به قطعه‌های کوچک برش می‌زنند و با پودر نارگیل آن را تزئین می‌کنند.
نان‌های سنتی ارومیه
به عنوان یک از خوراکی های خوشمزه ارومیه، حتما نان های خوش طعم و عطر آن را امتحان نمایید، زیرا نان های سنتی آن بسیار پرخاصیت و در عین حال لذیذ هستند که این امر موجب شهرت و محبوبیت آن در میان گردشگران و مسافران ایرانی و خارجی این منطقه می گردد. از جمله این نان ها می توان به یخاچره، تنوره چره، تاواچره، ارده و جزلا چره اشاره نمود.
یخاچره
خمیر آن را از آرد گندم و شیر تازه محلی آماده نموده، روی آن را لایه ای از زرده تخم مرغ زده تا در تنور طلایی و خوش رنگ و لعاب گردد.
جزلا چره
این نان را با استفاده از آرد گندم، دنبه پخته شده و پیاز (غالبا پیاز سرخ یا تفت داده شده) آماده می نمایند، به عنوان صبحانه و یا شام سبک بسیار محبوب می باشد.
ارده
در تولید این نان مقوی، از ترکیب شیر محلی به همراه آرد گندم و مخمر نان استفاده شده، حال خمیری که به خوبی ورز داده ایم را به قسمت های کوچک تقسیم نموده، روی آنها را زرده تخم مرغ محلی زده ودر روغن با حرارت ملایم به خوبی سرخ می نمایند. پیشنهاد می نماییم حتما این نان را بصورت داغ و تازه مصرف نمایید تا خاطره طعم بی نظیر آن را برای همیشه در ذهنتان باقی بماند.
تنور چره نانی
ترکیب چره آرد گندم به همراه آب و نمک، نانی سنتی و مقوی را ایجاد می نماید که پخت و استفاده آن در روستاهای استان آذربایجان بسیار رایج است.
نان تاواچره
نان خوش طعمی که با استفاده از گردو، آب و آرد گندم تولید می شود.
صنایع دستی ارومیه:
به هر نقطه از ایران عزیزمان که بنگریم مهد هنر، سوغات و صنایع دستی فاخر است. استان آذربایجان نیز از این قاعده مستثنا نبوده و علاوه بر انواع خوراکی های مقوی، خوش طعم و لذیذ یکی از قطب های بلامنازع در حوزه تولید صنایع دستی متنوع، اصیل، باستانی و در عین حال باکیفیت در ایران بوده، سالانه تعداد بی شماری از دست سازه های هنرمندان این استان توسط گردشگران ایرانی وخارجی خریداری می گردد که با سرمایه گذاری بیشتر بر روی سرمایه های ملی این مرز و بوم، می توان شاهد افزایش محسوس و روزافزون ورود ارز به کشور و رونق صادرات در این حوزه مهم و استراتژیک باشیم.
از جمله این هنرهای دستی و صنایع دستی ارومیه می توان به: جاجیم، رنگرزی، منبت‌کاری، گلیم، چاپ های سنتی، وسایل چوبی، معرق، منجوق‌دوزی و سفالگری شاره نمود.
ظریف‌کاری
یکی از هنرهای بسیار زیبا در این استان، کار با چوب و ظریف‌کاری برروی آن است. شیوه کار در اینجا تا حدودی مشابه منبت‌کاری بوده، بخش های کوچکی از چوب با ظرافت و دقت هرچه تمام تر، براساس طرحی از پیش تعیین شده و مشخص، بر روی شیء یا وسیله مورد نظر چسبانده می شود. بریا این هنر فاخر از چوب های مرغوب درختان گردو، سنجد، سرو، گلابی و صنوبر استفاده می شود.
رنگرزی و چاپ‌های سنتی
در اینگونه چاپ ها، با استفاده شابلون، قلم مو و قالب، اشیاء و وسایلی را رنگ نموده، نقوش و طرح هایی زیبا و اصیل بر روی آن ها قرار می دهند. از دیرباز تاکنون شهر ارومیه و استان آذربایجان از طلایه داران این هنر باقدمت می باشد.
رودوزی
یکی از گرایش های تخصصی هنر زیبای سوزن‌دوزی بوده، که در آن بر روی پارچه های ساده و بدون طرح، نقوش و طرح هایی اصیل را با نخ های رنگی ابریشمی دوخته و آن ها را تبدیل به پارچه هایی طرحدار و در عین حال زیبا می نمایند.
فرش
از قدیم الایام تا کنون ایران مهد فرش دستبافت جهان بوده آوازه فرش های باکیفیت، خوش نقشه و خوش بافت آن در همه جا به گوش می رسد. استان آذربایجان نیز یکی از قطب های مهم و تاثیرگذار تولید فرش دستبافت ایرانو جهان بوده، برخی نقشه های آن شهرتی فراملی دارد. شهرهای ارومیه، میاندوآب، تکاب، شاهین‌دژ، خوی و بوکان بالاترین میزان تولید فرش دستبافت را در این استان به خود اختصاص داده اند. شهرهای تکاب و خوی به دلیل تولید فرش های ریز ماهی و افشار آهنین خود که دارای مقاومت و استحکام بالایی بوده و در عین حال بسیار باظرافت تولید شده است، در صدر نام های پرآوازه برترین فرش های دستبافت ایران و جهان قرار دارند. از جمله ویژگی های بارز فرش های بافته شده در این استان، ثبات بالای رنگ های گیاهی، اصل و خوش آب و رنگ آن است.
پیکرتراشی
به هنر والای خلق مجسمه و تمثال از چوب گویند که هنری باستانی با قدمت بالاست که از قرن ها قبل، در میان مردمان این مرز و بوم رواج داشته و دارد. آثار نقش برجسته تخت جمشید، خود گواه از قدمت بالا و محبوبیت این هنر، در میان ایرانیان از گذشته تاکنون است.
صنایع چوبی ارومیه:
منبت‌کاری، معرق‌کاری و قلم‌زنی از جمله این هنرهاست که در میان هنردوستان این استان طرفداران فراوانی دارد. بدین صورت که برای تولید انواع تابلو، جعبه های هدایا و ظروف چوبی دکوری یا کاربردی از این هنر زیبا استفاده شده، طرح های محبوب و زیبای گل‌وبوته، ختایی و گل و مرغ را بر روی آن ها بکار می برند. غالب این وسایل با چوب باکیفیت گردو تولید می گردد که این چوب نیز از شهر سنندج و در فصل های پاییز و زمستان که فصل برش و قطع این درختان است تامین می گردد. شهر سنندج به دیل کیفیت بالا، استحکام و یکنواختی چوب های آن، شهرت فراوانی دارد.
